ระบบปริวรรตเงินตราระหว่างประเทศ (International Monetary System)

• วิวัฒนาการของระบบปริวรรตเงินตราระหว่างประเทศ

มาตรฐานเงินตรา ( The Monetary Standard)

• เป็นเครื่องมือหรือแนวทางหนึ่งสำหรับการควบคุมปริมาณเงิน ประกอบด้วยหลักเกณฑ์ ระเบียบข้อบังคับ และข้อปฏิบัติต่าง ๆ ในการออกเงินตรา เพื่อรักษาค่าของเงิน

• โดยหลักการ ทุกประเทศต่างพยายามรักษาค่าของเงินของประเทศตนให้มีค่าคงที่เมื่อเทียบกับสินค้าหรือสิ่งของบางชนิด ซึ่งประเทศนั้นๆ อาจเลือกสินค้าใดก็ได้เพื่อเปรียบเทียบกับเงินของตน เช่น อาจเป็นยาสูบ ฝ้าย หรือโลหะชนิดใดชนิดหนึ่ง ที่ใช้กันมากที่สุด คือ โลหะเงิน และโลหะทองคำ

• ในการรักษาค่าของหน่วยเงินของประเทศใดประเทศหนึ่ง เจ้าหน้าที่การเงินของประเทศนั้นจะต้อง

1. กำหนดความสัมพันธ์เชิงปริมาณระหว่างหน่วยเงินของประเทศนั้นกับสินค้าขนิดนั้นๆ

2. พร้อมที่จะรับซื้อสินค้าชนิดนั้นทั้งหมดเมื่อมีการเสนอขายในราคาที่กำหนดให้

3. พร้อมที่จะขายสินค้าชนิดนั้นทั้งหมดเมื่อมีผู้ต้องการซื้อในราคาที่กำหนดให้

มาตรฐานโลหะคู่ (Bimetallic Standard)

• มาตรฐานที่ใช้ทั้งโลหะทองคำและเงินเป็นเครื่องหนุนหลังเงินที่ใช้ในประเทศใดประเทศหนึ่ง

มาตรฐานทองคำ (ค.ศ. 1875-1914)

• เป็นระบบอัตราแลกเปลี่ยนคงที่

• มี 2 ประเภท คือ มาตรฐานเหรียญทองคำ ( Gold Specie Standard) : ราคาหน้าเหรียญกับมูลค่าโลหะที่ใช้ทำเหรียญมีค่าเท่ากันเสมอ

• ประเทศอังกฤษประกาศใช้ระบบมาตรฐานทองคำเมื่อปี ค.ศ. 1821 ทำให้เงินปอนด์ของอังกฤษเป็นเงินตราสกุลหลักที่มีเสถียรภาพมากที่สุดในยุคนั้น เนื่องจากหนุนไว้ด้วยทองคำบริสุทธิ์

• ระบบมาตรฐานทองคำที่ประกาศใช้โดยประเทศต่างๆ ในช่วงปี ค.ศ. 1876

• กำหนดให้แต่ละประเทศประกาศค่าเสมอภาค (Par Value) โดยการเทียบค่าเงินสกุลของประเทศตนต่อน้ำหนักทองคำหนึ่งทรอยเอานซ์ (28.349 กรัม) เพื่อเป็นมาตรฐานในการกำหนดอัตราแลกเปลี่ยนระหว่างเงินสกุลต่างๆ เช่น ประเทศสหรัฐฯ ประกาศค่าเสมอภาคเท่ากับ $20.67/ทรอยเอานซ์ ประเทศอังกฤษประกาศค่าเสมอภาคเท่ากับ ?4.2474/ทรอยเอานซ์

• กำหนดให้ประเทศต่างๆ ต้องรักษาระดับของทุนสำรองที่เป็นทองคำให้มีเพียงพอกับธนบัตรที่พิมพ์ออกใช้ เพื่อรักษาเสถียรภาพของค่าเงินของประเทศนั้น

• ระบบนี้ช่วยอำนวยความสะดวกในการทำการค้าระหว่างประเทศและช่วยสร้างความมั่นคงให้แก่ระบบเศรษฐกิจของโลกเป็นเวลาหลายทศวรรษ

ช่วงสงครามโลก ( ค.ศ. 1918-1939)

• การแข่งขันกันลดค่าเงิน (The Devaluation Race)

ความต้องการใช้เงินจำนวนมหาศาลระหว่างสงคราม >> การสร้างเงิน >> ความแตกต่างในอัตราเงินเฟ้อระหว่างประเทศมีมากขึ้น >> ความแตกต่างมากขึ้นในความสัมพันธ์ของระดับราคาสินค้าระหว่างประเทศ >> การลดค่าเงิน

• การควบคุมปริวรรต (Exchange Control)

มาตราปริวรรตทองคำ (Gold Exchange Standard) ค.ศ. 1944-1970

• ระบบเบรตตัน วูดส์ ( Bretton Woods System)

• ระบบอัตราแลกเปลี่ยนคงที่ที่ยอมให้อัตราแลกเปลี่ยนเคลื่อนไหวขึ้นลงได้ภายในของเขตจำกัด เพื่อขจัดการควบคุมการแลกเปลี่ยนเงิน และเพื่อสนับสนุนความสามารถในการแปลงค่าของเงินทุกสกุล

• กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (International Monetary Fund หรือ IMF) ทำหน้าที่ติดตามการจำเนินงานของระบบการเงินนี้

• สมาชิก IMF แต่ละประเทศกำหนดค่าเสมอภาค (parity) สำหรับเงินสกุลของตนขึ้นโดยเทียบกับทองคำหรือเงินดอลลาร์

• ความผันผวนของค่าเงินไม่เกิน +1% ของค่าเสมอภาค

• การเปลี่ยนแปลงค่าเสมอภาคต้องได้รับอนุญาตจาก IMF ซึ่งจะยอมให้เปลี่ยนแปลงได้ถ้าไม่เกิน 10%

• ประเทศสมาชิก IMF ต้องจ่ายเงินสมทบเข้ากองทุนตามระบบโควตา (Quota) ที่แต่ละประเทศได้รับการจัดสรร ซึ่ง 25% ของโควตาต้องชำระเป็นทองคำ และอีก 75% ชำระเป็นเงินตราสกุลท้องถิ่นของประเทศสมาชิก

• สิทธิถอนเงินพิเศษ (Special Drawing Right: SDRs)

สิทธิถอนเงินพิเศษ หรือ SDRs เป็นสินทรัพย์ที่ IMF ออกมาเพื่อแก้ปัญหาการขาดแคลนสภาพคล่องในปี ค.ศ. 1970 โดยให้ใช้ SDRs เป็นทุนสำรองระหว่างประเทศได้ ตามข้อตกลงเริ่มแรกกำหนดให้ SDRs 1 หน่วย มีค่าเท่ากับทองคำหนัก 0.88867 กรัม หรือเท่ากับ 1 ดอลลาร์สหรัฐฯ IMF จัดสรร SDRs ให้กับประเทศต่างๆ ตามสัดส่วนโควตา หลังจากนั้นการแลกเปลี่ยน SDRs สามารถทำได้ระหว่างธนาคารกลางของแต่ละประเทศหรือกับ IMF เอง

ปัจจุบัน SDRs คำนวณขึ้นจากค่าเฉลี่ยถ่วงน้ำหนักของค่าเงินของประเทศสมาชิก 5 ประเทศ ที่มีมูลค่าการส่งออกสินค้าและบริการสูงที่สุด คือ สหรัฐอเมริกา 43% เยอรมนี 19% ญี่ปุ่น 15% อังกฤษ 13% ฝรั่งเศส 10% มูลค่าของ SDRs จะมีการเปลี่ยนแปลงเป็นระยะๆ ตามสัดส่วนของมูลค่าการส่งออกของประเทศทั้งห้า นอกจากนี้ IMF ยังกำหนดให้มีการคำนวณดอกเบี้ยสำหรับ SDRs โดยวิธีการถัวเฉลี่ยถ่วงน้ำหนักอัตราดอกเบี้ยระยะสั้นของเงินตรา 5 สกุลที่ใช้คำนวณ SDRs

ในปี ค.ศ. 1978 ประเทศสมาชิกของกองทุนการเงินระหว่างประเทศได้ทำการตกลงเพื่อปรับระบบการทำงานของกองทุนฯ โดยกำหนดให้ SDRs เป็นเงินตราแลกเปลี่ยนระหว่างประเทศ และลดบทบาทของทองคำโดยยกเลิกค่าแลกเปลี่ยนอย่างเป็นทางการ และยกเลิกการโอนทองคำระหว่างประเทศสมาชิก

• วิกฤตการณ์ ค.ศ. 1971

สถานการณ์ทางการเมืองและเศรษฐกิจระหว่างประเทศเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะตั้งแต่ทศวรรษ 1960 เป็นต้นไป จากการที่กลุ่มประเทศยุโรปตะวันตกและประเทศญี่ปุ่นเริ่มฟื้นตัวทางเศรษฐกิจ และกลายเป็นคู่แข่งทางการค้าที่สำคัญของสหรัฐอเมริกา นอกจากนี้ยังมีสงครามเวียดนามซึ่งทำให้สหรัฐฯ มีค่าใช้จ่ายเป็นเงินจำนวนมหาศาล

นับตั้งแต่ปี ค.ศ. 1968 ปัญหาการขาดดุลการชำระเงินของสหรัฐฯทวีความรุนแรงมากขึ้น เงินสำรองระหว่างประเทศของสหรัฐฯ ลดลงจาก $24 พันล้าน เหลือเพียง $11 พันล้าน ( ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1958 - 1970) นอกจากนี้เงินดอลลาร์สหรัฐฯ ไหลออกนอกประเทศเป็นจำนวนสูงมากถึงกว่า $40 พันล้าน เนื่องจากเงินดอลลาร์สหรัฐฯ อยู่ในฐานะของเงินสำรองระหว่างประเทศ สหรัฐอเมริกาจึงรู้สึกว่าไม่สามารถลดค่าเงินดอลลาร์ลงได้ นโยบายที่นำมาใช้ในการแก้ปัญหาคือ การกระตุ้นการส่งออก ลดกำลังทหารและรายจ่ายอื่นของรัฐบาลในต่างประเทศลง เก็บภาษีสำหรับการซื้อหลักทรัพย์ในต่างประเทศ (ค.ศ. 1963) ภาษีเงินกู้ธนาคารระยะยาวของชาวต่างชาติ (ค.ศ. 1963) และการควบคุมการลงทุนโดยตรงในต่างประเทศของสหรัฐอเมริกา รวมทั้งแทรกแซงตลาดล่วงหน้าและตลาดปัจจุบันด้วยการขาย Roosa Bonds

สาเหตุที่ทำให้ระบบ Bretton Woods สิ้นสุดลง คือ การขาดดุลการชำระเงินอย่างมากและต่อเนื่องของสหรัฐอเมริกา ซึ่งมีผลให้ความน่าเชื่อถือในเงินสกุลดอลลาร์สหรัฐฯ ลดลง ปัจจัยทุนไหลออกนอกประเทศสหรัฐฯ มากขึ้นเมื่อธนาคารกลางในยุโรปบางธนาคารพยายามนำดอลลาร์ที่สำรองไว้บางส่วนมาแลกเป็นทองคำที่ธนาคารกลางของสหรัฐฯ สหรัฐฯจึงต้องสั่งพักการแลกเปลี่ยนไว้ เมื่อ 15 สิงหาคม ค.ศ. 1901 และประกาศใช้มาตรการเก็บภาษีนำเข้า 10% เพื่อเป็นการป้องกันการสูญเสียทองคำทั้งหมดที่สำรองไว้ ผลจากการขาดดุลการชำระเงินซึ่งสหรัฐไม่สามารถแก้ไขปัญหานี้ได้ทำให้สภาพคล่องทางการเงินของประเทศสหรัฐฯ ลดลง ประกอบกับเงินสกุลดอลลาร์สหรัฐฯ ไม่เป็นที่ต้องการถือครองไว้สำหรับชาวต่างชาติซึ่งเกิดจากความเชื่อมั่นในดอลลาร์ได้สูญเสียไป ระบบ Bretton Woods จึงได้สิ้นสุดลง

ข้อตกลงสมิทโซเนียน (Smithsonian Agreement)

ความพยายามในการแก้ปัญหาวิกฤตในครั้งนั้นภายใต้ข้อตกลงสมิทโซเนียน เมื่อเดือนธันวาคม ค.ศ. 1971 กำหนดให้

• ค่าเงินดอลลาร์สหรัฐฯลดลงประมาณ 9% จาก $35 เป็น $38 ต่อทองคำหนึ่งทรอยเอานซ์ ขณะที่เงินบางสกุลปรับค่าขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเงินเยนและเงินมาร์ค

• อนุญาตให้เงินสกุลต่างๆ เคลื่อนไหวขึ้น-ลง ได้ 2.25%

• เงินดอลลาร์สหรัฐฯ ไม่สามารถแลกเปลี่ยนเป็นทองคำได้

• สหรัฐฯ ยกเลิกภาษีนำเข้า 10%

การตัดสินใจใช้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัว (ค.ศ. 1973)

อย่างไรก็ตามการขาดดุลการชำระเงินของสหรัฐฯ ก็ยังไม่สามารถแก้ไขได้ ในปีต่อมาได้เกิดแรงกดดันจนเกิดการเปลี่ยนแปลงค่าเงินดอลลาร์อีกครั้งหนึ่งเป็น $42.22 ต่อทองคำหนึ่งทรอยเอานซ์ หรือลดลง 10% ความรุนแรงของการเก็งกำไรมีอย่างต่อเนื่อง จนในที่สุดในเดือนมีนาคม ค.ศ. 1973 อัตราแลกเปลี่ยนจึงลอยตัวเสรี ยกเว้นเมื่อมีการแทรกแซงโดยทางการ และยังคงใช้ระบบนี้มาจนถึงปัจจุบัน

ระบบอัตราแลกเปลี่ยนหลัง ค.ศ. 1973

นับตั้งแต่เดือนมีนาคม ค.ศ. 1973 ประเทศพัฒนาแล้วทั้งหมด และประเทศกำลังพัฒนาประเทศใหญ่ๆ หลายประเทศ ได้เปลี่ยนมาใช้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัว ภายใต้ข้อตกลงจาไมก้า (Jamaica Accords) ข้อตกลงในเดือนมกราคม ค.ศ. 1978 ซึ่งให้สัตยาบันในเดือนเมษายน ค.ศ. 1978 รับรองให้อัตราแลกเปลี่ยนลอยตัวเป็นระบบทางการ อันนำไปสู่การยกเลิกระบบมาตรฐานทองคำโดยสิ้นเชิง และเปิดโอกาสให้ประเทศต่างๆ เลือกระบบอัตราแลกเปลี่ยนเอง

ในเดือนกันยายน ค.ศ. 1985 รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังและผู้ว่าการธนาคารกลางของกลุ่มประเทศอุตสาหกรรม G-5 ( สหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น เยอรมนี อังกฤษ แคนาดา และฝรั่งเศส ) ได้ร่วมประชุมหารือกันที่ Plaza Hotel นิวยอร์ค และออกประกาศของข้อตกลงพลาซา (Plaza Agreement) กดดันให้เงินสกุลหลักๆ มีค่าแข็งขึ้นเมื่อเทียบกับเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ส่งผลให้ค่าเงินดอลลาร์สหรัฐฯ อ่อนลงเรื่อยมาจนถึงเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 1987 ได้ประชุมหารือและบรรลุข้อตกลงร่วมกันที่เรียกว่าข้อตกลงลูฟ ( Louvre Accords ) โดยจะพยายามรักษาค่าเงินดอลลาร์สหรัฐฯ และรักษาอัตราแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศให้มีเสถียรภาพ ณ ระดับที่เป็นอยู่ในขณะนั้น

• ระบบปริวรรตเงินตราต่างประเทศของประเทศไทย

• ระบบมาตรฐานทองคำ

• กำหนดอัตราแลกเปลี่ยนประจำวันร่วมกัน (พ.ศ. 2521-2524)

• ระบบอัตราแลกเปลี่ยนคงที่ (พ.ศ. 2524-2527)

• ระบบตะกร้าเงิน (พ.ศ. 2527-2540)

• ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัว (พ.ศ. 2521-2524)

• ระบบปริวรรตเงินตราระหว่างประเทศในปัจจุบัน

การจัดระบบปริวรรตเงินตราระหว่างประเทศในปัจจุบัน กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) ได้แบ่งเป็นระบบหลัก ดังนี้

• การผูกค่าเงินไว้กับสกุลอื่น (Pegged to Another Currency)

• การผูกค่าเงินไว้กับตะกร้าเงินหลายสกุล (Pegged to a Basket)

• Flexible against a Single Currency

• การลอยตัวร่วม (Joint Float)

• การปรับค่าเงินไปตามดัชนี (Adjusted According to Indicators)

• การลอยตัวแบบจัดการ (Managed Floating)

• การลอยตัวแบบเสรี (Independent Floating)

จึงเห็นได้ว่าแม้จะมีการประกาศให้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัวเป็นระบบทางการ แต่ปัจจุบันประเทศต่างๆ สามารถเลือกใช้ระบบประวรรตเงินตราระหว่างประเทศที่แตกต่างกันไปตามความเหมาะสมของระบบและฐานะทางเศรษฐกิจของประเทศนั้นๆ โดยพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ ประกอบด้วย อัตราการว่างงาน อัตราดอกเบี้ย ดุลการค้า อัตราการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจ อัตราเงินเฟ้อภายในประเทศ และระดับการพัฒนาของตลาดเงินภายในประเทศ

_____________________________