ดุลการชำระเงิน

ดุลการชำระเงิน

ความหมาย

รายการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศ ( international economic transactions) ซึ่งทำให้เกิดการชำระเงินระหว่างประเทศขึ้น ประกอบด้วยรายการ 3 ประเภทใหญ่ ๆ คือ การซื้อและการขายสินค้าและบริการ เงินโอน และการซื้อและการขายสิทธิเรียกร้องทางการเงิน (financial claim)

บัญชีดุลการชำระเงิน คือ บันทึกทางสถิติของรายการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นระหว่างผู้พำนักอาศัย (residents) ของประเทศหนึ่ง กับผู้พำนักอาศัยของประเทศอื่นๆ ในรอบระยะเวลาหนึ่ง (โดยปกติ หนึ่งปี)

ผู้พำนักอาศัย ประกอบด้วยทั้งบุคคล และสถาบัน ได้แก่ พลเมืองของประเทศซึ่งอาศัยอยู่ในประเทศเป็นการถาวร รัฐบาลท้องถิ่น รัฐบาลกลาง องค์กรธุรกิจ และองค์กรที่ไม่แสดงหากำไรซึ่งตั้งอยู่ในประเทศ

บริษัท ถือเป็นผู้พำนักอาศัยของประเทศที่บริษัทแห่งนั้นจำทะเบียน

สาขาต่างประเทศหรือบริษัทในเครือ ถือเป็นผู้พำนักอาศัยของประเทศที่สาขาหรือบริษัทในเครือตั้งอยู่

นักท่องเที่ยว นักการทูต บุคลากรทางการทหาร คนงานที่เข้าไปทำงานชั่วคราว และนักศึกษาที่ไปศึกษาในต่างประเทศ ถือเป็นผู้พำนักอาศัยของประเทศซึ่งเป็นแหล่งที่มาของบุคคลเหล่านี้

วัตถุประสงค์ของการจัดทำดุลการชำระเงิน

1. ใช้ในการพิจารณารายรับ รายจ่ายของเงินตราต่างประเทศ เพื่อช่วยวางแผนเศรษฐกิจของประเทศ

2. ใช้คาดคะเนศักยภาพของตลาด (Market Potential)

3. ใช้ประกอบการวางนโยบายการเงินและการคลังของประเทศ (Monetary and Fiscal Policies)

นโยบายการเงิน ได้แก่ นโยบายอัตราดอกเบี้ย การซื้อคืนพันธบัตรรัฐบาลจากธนาคารพาณิชย์ (Repurchase Agreement) ทุนรักษาระดับอัตราแลกเปลี่ยน

นโยบายการคลัง เช่น การใช้จ่ายของภาครัฐบาล นโยบายการจัดเก็บภาษี

การบัญชีของดุลการชำระเงิน

อาศัยหลักการ บัญชีคู่ ( double –entry bookkeeping) ดังนั้นจะเกิดรายการขึ้นในทั้งสองด้านของบัญชีดุลการชำระเงิน ได้แก่

รายการทางด้านเดบิต (debit entry) เป็นบวก (+) >> รายรับ>>การไหลเข้าของเงินตราต่างประเทศ

รายการทางด้านเครดิต ( credit entry) เป็นลบ (-) >> รายจ่าย >> การไหลออกของเงินตราต่างประเทศ

ถ้ารายการทั้งบัญชีเดินสะพัดและบัญชีทุนเคลื่อนย้ายมียอดสุทธิเป็นเครดิต แสดงว่าประเทศมีรายรับที่เป็นเงินตราต่างประเทศมากกว่ารายจ่าย ทุนสำรองระหว่างประเทศ (International Reserve) จะมียอดเป็นเดบิต ซึ่งแสดงว่าประเทศมีทุนสำรองระหว่างประเทศเพิ่มขึ้น

ถ้ารายการทั้งบัญชีเดินสะพัดและบัญชีทุนเคลื่อนย้ายมียอดสุทธิเป็นเดบิต แสดงว่าประเทศมีรายรับที่เป็นเงินตราต่างประเทศน้อยกว่ารายจ่าย ทุนสำรองระหว่างประเทศ (International Reserve) จะมียอดเป็นเครดิต ซึ่งแสดงว่าประเทศมีทุนสำรองระหว่างประเทศลดลง

รายการรับเงิน (+) และรายการจ่ายเงิน (-) ในบัญชีดุลการชำระเงิน

รายการรับเงิน

รายการจ่ายเงิน

การส่งสินค้าออก

เงินบริจาคเอกชนและรัฐบาลต่างประเทศ

การใช้บริการขนส่งของประเทศไทยโดยชาวต่างประเทศ

ค่าใช้จ่ายของนักท่องเที่ยวชาวต่างประเทศ

ค่าใช้จ่ายทางการทหารของรัฐบาลต่างประเทศ

ดอกเบี้ยและเงินปันผลรับจากชาวต่างประเทศ

การขายสินทรัพย์ในประเทศให้แก่ชาวต่างประเทศ

เงินฝากของชาวต่างประเทศที่ฝากในสถาบันการเงิน

การขายทองคำให้แก่ขาวต่างประเทศ

การขายเงินตราของประเทศให้แก่ชาวต่างประเทศ

การสั่งสินค้าเข้า

เงินบริจาคให้แก่เอกชนและรัฐบาลต่างประเทศ

การใช้บริการขนส่งของต่างประเทศ

ค่าใช้จ่ายของนักท่องเที่ยวในต่างประเทศ

ค่าใช้จ่ายทางการทหารของรัฐบาลในต่างประเทศ

ดอกเบี้ยและเงินปันผลจ่ายให้แก่ชาวต่างประเทศ

การซื้อสินทรัพย์ต่างประเทศ

เงินฝากที่ฝากในสถาบันการเงินต่างประเทศภายในประเทศ

การซื้อทองคำจากชาวต่างประเทศ

การซื้อเงินตราต่างประเทศโดยคนในประเทศ

โครงสร้างและองค์ประกอบของดุลการชำระเงิน

1. บัญชีเดินสะพัด (Current account)

รายการสินค้า (Trade Account) คือ รายการสินค้านำเข้าและส่งออกของประเทศ

รายการบริการ (Service Account) คือ รายการรับและให้บริการทางด้านการขนส่ง การท่องเที่ยว การบริการของรัฐ และบริการอื่นๆ เช่น ค่าลิขสิทธิ์ สิทธิบัตร

รายได้ (income Account) คือ รายได้จากแรงงานที่ไปทำงานต่างประเทศ และรายได้ที่เป็นผลจากการลงทุนในต่างประเทศ

รายการเงินโอน (Current Transfers) คือรายการให้เปล่าที่เป็นตัวเงินและสิ่งของโดยภาครัฐบาลและเอกชน และการโอนรูปแบบอื่นๆ

2. บัญชีเงินทุนเคลื่อนย้าย (Capital Account)

เงินทุนเอกชน

เงินลงทุนโดยตรง

เงินลงทุนในหลักทรัพย์

เงินกู้ยืม

สินเชื่อการค้า

เงินทุนรัฐบาล (เงินทุนทางการ)

เงินกู้จากต่างประเทศ

สินเชื่อจากต่างประเทศ

3. บัญชีทุนสำรองระหว่างประเทศ (International reserve account)

ทองคำที่ฝากไว้กับกองทุนการเงินระหว่างประเทศ และธนาคารกลางของประเทศ

เงินตราต่างประเทศสกุลหลักที่ดำรงอยู่ที่ธนาคารกลางและธนาคารพาณิชย์

ตั๋วเงินระยะสั้นที่เป็นเงินตราต่างประเทศ ซึ่งให้ผลตอบแทน

สิทธิถอนเงินพิเศษ (Special Drawing Rights : SDR)

ขนาดของทุนสำรองระหว่างประเทศ : ขนาดที่เหมาะสมจะต้องเพียงพอกับความต้องการในอนาคต ซึ่งเป็นไปตามปัจจัยต่างๆ หลายประการ เช่น

ความต้องการเงินตราต่างประเทศเพื่อการนำเข้า

การไหลเข้าของเงินตราต่างประเทศ เนื่องจากการส่งออก

การกู้ยืม

การเปลี่ยนแปลงค่าของเงินของประเทศ

สภาพต่างๆ ที่มีผลต่อผลผลิตของประเทศ

ฯลฯ

4. บัญชีผิดพลาดคลาดเคลื่อน (Error and omission)

การเก็บตัวเลขธุรกรรมทางเศรษฐกิจทั้งหมดที่เกิดขึ้นระหว่างประเทศอาจมีการขาดตก ผิดพลาด หรือมีการหลีกเลี่ยงการเปิดเผยข้อมูล ทำให้ประมาณการเปลี่ยนแปลงทุนสำรองในช่วงเวลานั้นๆ ไม่ได้แสดงธุรกรรมทางเศรษฐกิจทั้งหมดอย่างแท้จริง จึงต้องมีการปรับรายการคลาดเคลื่อนดังกล่าว เพื่อให้ยอดรวมของธุรกรรมทางเศรษฐกิจมีค่าเท่ากับการเปลี่ยนแปลงของทุนสำรองระหว่างประเทศ

ดุลย่อยๆ ซึ่งประกอบอยู่ในดุลการชำระเงิน

1. ดุลการค้า (Balance of Trade)

ผลต่างของบัญชีสินค้าและบริการขาเข้า กับ ขาออก

2. ดุลบัญชีเดินสะพัด (Current account balance)

ผลต่างด้านรายรับและรายจ่ายของการค้าระหว่างประเทศ และการโอนเงินและเงินบริจาคระหว่างประเทศ

3. ดุลรวม (Overall balance)

ผลต่างด้านรายรับและรายจ่ายของการค้าระหว่างประเทศ การเคลื่อนย้ายทุนระหว่างประเทศ และการโอนบริจาคระหว่างประเทศ

ดุลการชำระเงินที่ไม่สมดุล

สาเหตุของการขาดดุลการชำระเงิน

1. การขาดดุลการชำระเงินอย่างเรื้อรัง เนื่องจากความล้าหลังด้านเทคโนโลยีการผลิต ทำให้ผลผลิตต่ำ ขายสินค้าออกได้น้อย ความสามารถในการแข่งขันในตลาดต่างประเทศต่ำ

2. การขาดดุลการชำระเงินเนื่องจากการเพิ่มปริมาณเงินมากเกินไป ในขณะที่จำนวนผลิตเพิ่มไม่ทัน ทำให้เกิดภาวะเงินเฟ้อ สินค้าออกมีราคาสูงขึ้นในสายตาของผู้ซื้อชาวต่างประเทศ ทำให้ขายสินค้าออกได้น้อยลง ขณะที่การนำเข้ามีสูงขึ้น เนื่องจากราคาสินค้าเข้าถูกลงในสายตาของผู้ซื้อในประเทศ

3. การขาดดุลการชำระเงินเนื่องจากภาวะของอุปสงค์รวมมากกว่าอุปทานรวม

4. การขาดดุลการชำระเงินเป็นการชั่วคราว เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงอย่างกระทันหัน เช่น ความเสียหายจากภัยธรรมชาติ ความวุ่นวายทางการเมือง การนัดหยุดงาน เป็นต้น

ผลกระทบของดุลการชำระเงินที่ไม่สมดุล

ฐานะทุนสำรองระหว่างประเทศเปลี่ยนไป ซึ่งส่งผลต่อรายได้ของประเทศด้วย

ฐานะหนี้สินระหว่างประเทศเปลี่ยนไป เนื่องจากการขาดดุลหรือเกินดุลการชำระเงินมีผลกระทบต่อความสามารถในการชำระหนี้สินระหว่างประเทศ

ความคล่องตัวทางเศรษฐกิจระหว่างประเทศเปลี่ยนไป เนื่องจากปริมาณทุนสำรองระหว่างประเทศเปลี่ยน

ระบบเศรษฐกิจภายในประเทศขาดเสถียรภาพ เนื่องจากปริมาณทุนสำรองระหว่างประเทศและปริมาณเงินหมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจที่เปลี่ยนไป

ผลกระทบของดุลการชำระเงินที่ไม่สมดุลต่ออัตราแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศ

ประเทศที่ใช้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนคงที่ (Fixed Exchange Rate Countries)

เป็นหน้าที่ของรัฐบาลในการจัดการให้ดุลการชำระเงินของประเทศอยู่ในสภาวะสมดุลตลอดเวลา หรืออย่างน้อยให้ใกล้เคียงกับสภาวะสมดุล และในการรักษาระดับอัตราแลกเปลี่ยนเงินตราให้มีเสถียรภาพ รัฐบาลจะเข้าแทรกแซงค่าเงินโดยการซื้อหรือขายเงินตราต่างประเทศในตลาด เพื่อปรับระดับของอุปสงค์หรืออุปทานจนเกิดความสมดุลในดุลการชำระเงิน และทำให้อัตราแลกเปลี่ยนเงินตราอยู่ในระดับคงที่

ประเทศที่ใช้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัว (Floating Rate Countries)

เมื่อเกิดความไม่สมดุลของดุลการชำระเงิน จะส่งผลให้อัตราแลกเปลี่ยนมีการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงโดยอัตโนมัติ นั่นคือ กรณีดุลการชำระเงินเกินดุล ซึ่งมีเงินตราต่างประเทศเข้ามาในประเทศจำนวนมาก ดังนั้น ค่าของเงินสกุลท้องถิ่นจะแข็งค่าขึ้น ส่งผลให้การส่งออกลดลง ในขณะที่การนำเข้าเพิ่มมากขึ้น ทำให้การเกินดุบการชำระเงินลดลงและในที่สุดจะปรับตัวเข้ามาสู่จุดสมดุล โดยรัฐบาลไม่ต้องใช้มาตรการแทรกแซงแต่อย่างใด

หากเป็นกรณีดุลการชำระเงินขาดดุล เงินตราต่างประเทศไหลออกนอกประเทศ เป็นผลให้ค่าของเงินสกุลท้องถิ่นอ่อนค่าลง ซึ่งนับเป็นการช่วยกระตุ้นการส่งออกของประเทศ ขณะที่การนำเข้าจะชลอตัวลงเพราะสินค้านำเข้าราคาแพงขึ้น ทำให้การขาดดุลการชำระเงินลดลง ในที่สุดดุลการชำระเงินเข้าสู่สภาวะสมดุลโดยรัฐบาลไม่ต้องใช้มาตรการแทรกแซงแต่อย่างใดเช่นกัน

ประเทศที่ใช้ระบบอัตราแลกเปลี่ยนลอยตัวแบบจัดการ (Managed Float)

รัฐบาลจะใช้นโยบายการเงินเป็นเครื่องมือ เช่นการเปลี่ยนแปลงอัตราดอกเบี้ยเพื่อควบคุมการไหลเข้า-ออกของเงินทุน เพื่อปรับสภาวะการไม่สมดุลในดุลการชำระเงิน อย่างไรก็ตามวิธีการปรับอัตราดอกเบี้ยนี้มีผลต่อต้นทุนในการประกอบการของธุรกิจด้วย

______ _______________________

Balance of Payments (Summary)

(Millions of Baht)

										1999
Line		Mar.p	Jun.p	Jul.p	Aug.p	Sep.p	Oct.p	Nov.p	Dec.p		Jan.p	Feb.p	Mar.p	Apr.p	Line
1	Exports (f.o.b.)	194,242	189,967	187,532	175,502	180,472	171,147	159,444	164,426		145,298	151,786	173,559	164,175	1
2	(% change)	53.5	59.0	31.2	13.1	0.0	-11.2	-15.0	-26.7		-35.5	-24.5	-10.6	-2.1	2
3	Imports (c.i.f.)	148,082	150,720	147,658	136,738	130,312	129,588	121,633	119,905		116,507	116,295	138,079	138,265	3
4	(% change)	-0.6	5.3	-7.1	-20.9	-24.5	-23.5	-21.3	-32.6		-34.7	-21.6	-6.8	-1.0	4
5	Trade balance	46,160	39,247	39,874	38,764	50,160	41,559	37,811	44,521		28,791	35,491	35,480	25,910	5
6	Net services & transfers	14,840	-3,200	8,800	7,800	-5,600	7,000	3,580	8,000		15,200	14,600	-1,600	9,000	6
7	Current account balance	61,000	36,047	48,674	46,564	44,560	48,559	41,391	52,521		43,991	50,091	33,880	34,910	7
8	Capital and financial account	19,542	-51,795	-28,646	-44,881	-7,168	-30,559	-10,642	-29,955		-80,340	-49,597	19,196	-6,211	8
9	Private	-27,938	-84,920	-42,344	-53,645	-32,401	-91,570	-72,701	-72,144		-112,324	-59,225	-42,195	-63,936	9
10	Public	23,664	9,919	21,964	2,908	1,856	16,834	3,619	463		4,172	3,561	51,356	22,436	10
11	Monetary authorities 1/	23,816	23,206	-8,266	5,856	23,377	44,177	58,440	41,726		27,812	6,067	10,035	35,289	11
12	Net errors & omissions	-9,849	-18,393	-9,117	-8,984	-22,188	-4,991	-484	-15,562		20,037	-2,295	-4,225	-20,109	12
13	Balance of payments	70,693	-34,141	10,911	-7,301	15,204	13,009	30,265	7,004		-16,312	-1,801	48,851	8,590	13
-----	--------------------------------------	----------	----------	----------	----------	----------	----------	----------	----------		----------	----------	----------	----------	-----

1/ Including Bank of Thailand's borrowing and other offshore transactions.
Source : Bank of Thailand
Updated Date : July 15, 1999
By: Economic Research Department